Leesverslag bij stromingsboek 1880-1940: De stille kracht, Couperus

Algemene informatie

1. Standaardtitelbeschrijving

·        Louis Couperus, De stille kracht

·        Wageningen, 1974 (jaar van eerste uitgave: 1974)

·        aantal pagina’s: 206

2. Genre: psychologische roman/historische roman
3. Korte samenvatting:

Het verhaal speelt zich af in Laboewangi, een plaatsje op het Indonesische eiland Java. De personages komen vooral uit de hogere kringen van dit plaatsje. Meneer Van Oudijck is hier resident, dat is een belangrijke functie. Van Oudijck heeft een goede band met het Javaanse vorstenhuis en zijn vrouw, de aantrekkelijke Léonie, bedriegt hem met vele mannen, zelfs met haar stiefzoon Theo, zonder dat iemand daar ook maar iets op aanmerkt. Addy is een knappe Indonesische jongen die een grote rol speelt in het verhaal, vele vrouwen zijn namelijk verliefd op hem en hij heeft een verhouding met Doddy, de dochter van Van Oudijck, en later heeft hij ook een verhouding met Léonie. Het grootste gedeelte van het boek gaat erover hoe de Nederlanders die in Laboewangi wonen zich houden onder wat men daar “de stille kracht” noemt. Voor de westerlingen is dit een bepaalde druk van het oosten, waar iedereen weer anders mee omgaat. Nadat Van Oudijck een regent, van wie de familie voorheen zeer goed met Van Oudijck optrok, heeft ontslagen, omdat hij zich op een feest zeer onbeschoft heeft gedragen, gebeuren er rare dingen rond het huis van Van Oudijck. Zo wordt Léonie in de badkamer met rode spetters besmet, waarna zij het huis verlaat en naar Batavia vertrekt. Ook doet zij hierna zeer afstandelijk tegenover Theo, die haar dan gaat haten. Deze dingen zijn veroorzaakt door de ontslagen regent, die kwaad is om zijn ontslag. Nadat hij deze hiervoor een zware waarschuwing geeft, stoppen de mysterieuze gebeurtenissen. Als Van Oudijck zijn vrouw betrapt met Addy, zegt zij dat Addy om de hand van Doddy vraagt, en Van Oudijck stemt hier, al is het met tegenzin, mee in. Als hij erachter komt dat Léonie hem veelvuldig bedrogen heeft, scheiden zij en vertrekt zij naar Europa. Theo vindt een baan, Doddy trouwt en Van Oudijck blijft achter. Hij heeft geen zin meer om hard te werken en neemt ontslag. Eva Eldersma, de vrouw van een belangrijke medewerker van Van Oudijck, weg wil omdat haar man ziek is geworden, zoekt zij Van Oudijck nog een keer op en ontdekt dat hij nu samenwoont met een Javaanse vrouw en niet terug wil naar Europa. Als hij met haar meerijdt en afscheid neemt, zien zij een groep mensen met onder hen een man in een wit pak, die eerder Doddy en Addy al eens achtervolgde en die Van Oudijck en Eva uitlacht. De stille kracht, die de macht van Van Oudijck brak, is weer terug. 

Specifieke opdracht

1. De literaire stroming die bij De stille kracht past is het naturalisme

Om duidelijk te maken wat het naturalisme inhoudt, even kort wat feitjes en kenmerken op een rijtje:

• het naturalisme ontstond in Frankrijk in aansluiting op het 19^de-eeuwse realisme
• De mens wordt gezien als een onontkoombaar product van deze factoren: aangeboren erfelijke eigenschappen, de omgeving (het milieu), en de concrete omstandigheden à door deze eigenschappen wordt de mens als het ware bepaald. Deze gedachtegang vertoond overeenkomsten met het determinisme.
• Bij naturalistische literatuur is er vaak sprake van een objectieve vertelwijze.
• Het tijdsverloop in naturalistische boeken is doorgaans zeer continu, lineair en chronologisch.
• Door het idee van determinisme heerst er in veel naturalistische romans een pessimistische sfeer
• Bijzondere kenmerken van de Nederlandstalige naturalistische literatuur:

-          De pessimistische sfeer komt voort uit de fatalistische trekken van het determinisme, maar ontstaat in de Nederlandse romans uit de botising tussen ideaal en werkelijkheid

-          Ook vertoont de Nederlandse literatuur onder invloed van Van Deyssels een sterke neiging tot impressionistische beschrijvingskunst ‘de woordkunst van de Tachtigers’ à loopt parallel met de gedetailleerde beschrijvingen van naturalisten.

2. Voorbeelden uit de tekst

De stille kracht is een boek dat erg typerend is voor het naturalisme. De meeste bovengenoemde kenmerken van het naturalisme komen dan ook overeen met het boek. De karakters die in het boek uitvoerig worden beschreven blijken allemaal vrij pessimistisch en somber te zijn, het onderwerp heimwee speelt ook een grote rol: er wordt terugverlangd naar Nederland en men wordt alsmaar eenzamer, mede doordat Java zijn oude glorie verloren heeft.

Ook is goed te merken dat het dit boek met als stroming naturalisme goed aansluit bij het realisme: de dingen worden allemaal uitvoerig beschreven, zo blijkt al op de eerste pagina van het boek: ‘De volle maan, tragisch die avond, was reeds vroeg, nog in de laatste dagschemer opgerezen als een immense, bloedroze bol, vlamde als een zonsondergang lag achter de tamarindebomen der Lange Laan en steeg, langzaam zich louterende van haar tragische tint, in een vage hemel op.’ Op deze manier wordt veel uitvoerig beschreven.

Ook het fatalisme en het determinisme komt zeer duidelijk naar voren in De stille kracht. Het hoofdonderwerp van het boek, de ‘stille kracht’ weerspiegelt dat idee namelijk eigenlijk al: Het ongrijpbare van de 'stille kracht' geeft aan dat de mens geen invloed op zijn eigen noodlot kan uitoefenen. De onbekende kracht die de personages vaak ’s avonds voelen, zal hen wegjagen uit het land. Het determinisme en fatalisme komt duidelijk naar voren in dit citaat, dat op de laatste pagina van het boek staat: ‘Zij voelden het beiden, het onuitzegbare: dat wat schuilt in de grond, wat sist onder de vulkanen, wat aandonst met de verre winden mee, wat aanruist met de regen, wat aanwijd uit de horizon over de eindeloze zee, dat wat blikt uit het zwarte geheimoog van de zielgeslotene inboorling, wat neerkruipt in zijn hart en neerhurkt in zijn nederige hormat, dat wat knaagt als een gift en een vijandschap aan lichaam, ziel, leven dan de Europeaan, wat stil bestrijdt de heel langzaam-aan sloopt, jaren laat kwijnen, en hem ten laatste doet versterven, zo nog niet dadelijk tragisch dood gaan: zij voelden het beiden, het Onuitzegbare…’

           

3. Uit deze bovenstaande voorbeelden kan geconcludeerd worden dat De stille kracht van Couperus zeker een exponent is van de desbetreffende stroming (naturalisme). Naast de bovengenoemde overeenkomsten wordt het verhaal namelijk ook vrij chronologisch verteld, wat een kenmerk is. Ook is de vertelwijze relatief objectief, ook een kenmerk van het naturalisme. Maar natuurlijk de belangrijkste factor die zorgt voor het feit dat dit boek naturalistisch is, is het idee van het determinisme en fatalisme, dat heerst door heel het boek.

Bronnen: www.samenvattingen.nl, http://www.dbnl.org/tekst/dela012alge01_01/dela012alge01_01_02538.php, www.wikipedia.org